خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: نظام‌های رتبه بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی در هر سال میلادی، دانشگاه‌های دنیا را رده بندی می‌کنند. در حال حاضر بیش از ۶ نظام رتبه بندی در دنیا نسبت به رتبه بندی موضوعی اقدام می‌کنند.
این نظام‌ها هر کدام بر اساس شاخص‌هایی که اعلام می‌کنند در هر سال میلادی، رتبه بندی موضوعی را در گروه‌های اصلی علوم پایه (علوم طبیعی)، علوم مهندسی و فناوری، علوم اجتماعی و علوم انسانی، پزشکی (بهداشت و سلامت) و زیر گروه‌های متعدد منتشر می‌کنند.
نظام‌های رتبه بندی کیواس (QS)، تایمز (Times Higher Education)، لایدن (Leiden)، شانگهای (Shanghai) و سایمگو (scimago) رتبه بندی موضوعی خود در سال ۲۰۲۱ را تکمیل کرده‌اند.
دانشگاه‌های ایرانی در سال‌های اخیر حضور پررنگ‌تری در رتبه بندی‌های جهانی داشته‌اند. تصویر دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی‌های مختلف، بسته به نوع رتبه بندی، شاخص‌ها و دسته بندی آنها در علوم مختلف گوناگون است.
رتبه‌بندی لایدن؛ نظامی مبتنی بر شاخص‌های معتبر علم سنجی
نسخه نظام رتبه بندی لایدن (leiden) در سال ۲۰۲۱ میلادی تعداد ۱۲۲۵ دانشگاه برتر جهان از ۶۹ کشور را در ۲۰ شاخص در قالب ۴ معیار کلی مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی مورد رتبه بندی قرار داد. در این ارزیابی‌ها از تولیدات علمی دانشگاه‌ها در سال‌های ۲۰۱۶ الی ۲۰۱۹ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science استفاده شده است.
رتبه دانشگاه‌های ایرانی در نظام لایدن در علوم مختلف از جمله «زیست پزشکی و علوم بهداشتی»، «زندگی و علم زمین»، «ریاضی و علوم کامپیوتر»، «علوم مهندسی» و «علوم انسانی و اجتماعی» متفاوت است.
در این میان بیشترین تعداد دانشگاه‌های ایرانی حاضر در علوم مختلف، ۳۶ دانشگاه در علوم مهندسی است و کمترین تعداد با ۳ دانشگاه در علوم اجتماعی و انسانی است.
برترین رتبه در میان دانشگاه‌های کشور در نظام رتبه بندی لایدن به ترتیب متعلق به دانشگاه تهران با رتبه ۴۹ در موضوع زندگی و علم زمین، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۵۸ در موضوع ریاضی و علوم کامپیوتر، دانشگاه تهران با رتبه ۶۲ در موضوع علوم مهندسی و دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۱۰۰ در زیست پزشکی و علوم بهداشتی است.
تعداد دانشگاه‌های حاضر از ایران در رتبه بندی لایدن در سال ۲۰۱۳ سه مورد بود که سال ۲۰۱۹ به ۲۶ مورد و در سال ۲۰۲۱ به ۳۶ مورد افزایش پیدا کرده است که نسبت به دو سال قبل رشد ۳۸ درصدی داشته است.
رتبه دانشگاه‌های ایرانی در نظام لایدن در علوم پنج گانه
| ردیف | دانشگاه | زیست پزشکی و علوم بهداشتی | زندگی و علم زمین | ریاضی و علوم کامپیوتر | علوم مهندسی | علوم انسانی و اجتماعی |
| ۱ | دانشگاه تهران | ۵۷۰ | ۴۹ | ۷۱ | ۶۲ | ۴۹۳ |
| ۲ | دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۱۰۰ | ۴۵۲ | --- | ۷۶۸ | ۶۲۲ |
| ۳ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۹۵۶ | ۶۸۹ | ۵۸ | ۹۱ | --- |
| ۴ | دانشگاه تربیت مدرس | ۵۵۷ | ۱۸۹ | ۲۸۵ | ۱۷۶ | ۶۸۶ |
| ۵ | دانشگاه صنعتی شریف | ۱۰۰۰ | ۸۷۲ | ۸۹ | ۱۲۷ | --- |
| ۶ | دانشگاه علم و صنعت ایران | ۱۱۲۰ | ۹۲۳ | ۹۳ | ۱۱۸ | --- |
| ۷ | دانشگاه صنعتی اصفهان | ۱۰۳۸ | ۲۷۵ | ۲۵۹ | ۱۴۴ | --- |
| ۸ | دانشگاه فردوسی مشهد | ۸۵۶ | ۲۶۸ | ۲۰۵ | ۲۲۹ | --- |
| ۹ | دانشگاه شیراز | ۸۸۲ | ۲۱۲ | ۳۱۵ | ۲۶۲ | --- |
| ۱۰ | دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی | ۱۹۳ | ۶۶۳ | --- | ۱۰۱۰ | --- |
| ۱۱ | دانشگاه تبریز | ۹۷۷ | ۳۶۰ | ۲۳۵ | ۲۱۸ | --- |
| ۱۲ | دانشگاه شهیدبهشتی | ۹۹۰ | ۶۳۸ | ۱۸۸ | ۲۹۹ | --- |
| ۱۳ | دانشگاه علوم پزشکی تبریز | ۲۸۴ | ۸۲۲ | --- | ۸۰۷ | --- |
| ۱۴ | دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات | ۹۱۶ | ۵۲۳ | ۳۸۰ | ۳۴۳ | --- |
| ۱۵ | دانشگاه علوم پزشکی مشهد | ۳۲۹ | ۸۹۲ | --- | ۹۶۶ | --- |
| ۱۶ | دانشگاه صنعتی خواجه نصیر طوسی | --- | ۸۲۶ | ۲۲۰ | ۴۰۲ | --- |
| ۱۷ | دانشگاه علوم پزشکی شیراز | ۳۴۳ | ۸۲۵ | --- | ۱۰۶۴ | --- |
| ۱۸ | دانشگاه گیلان | ۱۰۸۸ | ۶۸۵ | ۶۸۵ | ۳۵۶ | --- |
| ۱۹ | دانشگاه کاشان | --- | ۶۸۹ | ۲۸۷ | --- | |
| ۲۰ | دانشگاه اصفهان | ۱۰۱۹ | ۸۰۷ | ۳۵۴ | ۵۰۴ | --- |
| ۲۱ | دانشگاه علوم پزشکی ایران | ۳۸۱ | ۹۹۱ | --- | ۱۱۰۸ | --- |
| ۲۲ | دانشگاه سمنان | --- | ۱۰۱۳ | ۵۱۸ | ۴۲۱ | --- |
| ۲۳ | دانشگاه علوم پزشکی اصفهان | ۴۲۷ | ۹۷۴ | --- | ۱۱۱۶ | --- |
| ۲۴ | دانشگاه شهیدباهنر کرمان | ۱۱۰۴ | ۶۸۰ | ۴۴۰ | ۶۰۸ | --- |
| ۲۵ | دانشگاه ارومیه | ۱۰۴۵ | ۵۴۵ | ۷۳۸ | ۶۴۱ | --- |
| ۲۶ | دانشگاه رازی کرمانشاه | ۱۰۸۹ | ۶۶۱ | ۷۱۴ | ۵۷۳ | --- |
| ۲۷ | دانشگاه پیام نور | --- | ۹۵۹ | ۸۲۱ | ۴۷۱ | --- |
| ۲۸ | دانشگاه بوعلی سینا همدان | --- | ۶۹۲ | ۹۰۸ | ۵۵۲ | --- |
| ۲۹ | دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل | --- | --- | ۵۹۹ | ۴۹۶ | --- |
| ۳۰ | دانشگاه شاهرود | --- | ۹۹۳ | ۵۴۴ | ۵۸۶ | --- |
| ۳۱ | دانشگاه صنعتی مالک اشتر | --- | --- | ۸۶۰ | ۴۸۸ | --- |
| ۳۲ | دانشگاه شهید چمران اهواز | --- | ۷۲۱ | ۷۸۴ | ۷۵۱ | --- |
| ۳۳ | دانشگاه صنعتی سهند | --- | --- | ۷۷۴ | ۵۶۹ | --- |
| ۳۴ | دانشگاه زنجان | --- | ۸۵۱ | ۷۲۹ | ۶۹۵ | --- |
| ۳۵ | دانشگاه مازندران | --- | --- | ۸۵۱ | ۵۸۲ | --- |
| ۳۶ | دانشگاه یزد | ---- | --- | ۵۰۸ | ۷۳۳ | --- |
کیو اس؛ ارزیابی با شاخص‌های آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازار کار و بین المللی سازی
نظام رتبه‌بندی جهانی کیو اس (QS) توسط مؤسسه «کاکارلی سیموندز» در کشور انگلستان صورت می‌گیرد. دانشگاه‌ها توسط ۶ شاخص در قالب چهار حوزه کلی آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازار کار و بین المللی سازی ارزیابی می‌شوند.
به این ترتیب بررسی شهرت علمی ۴۰ درصد، ارزیابی کارفرمایان ۱۰ درصد، نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجو ۲۰ درصد، میزان استناد به اعضای هیئت علمی ۲۰ درصد، نسبت دانشجویان بین‌المللی ۵ درصد و نسبت اساتید بین‌المللی ۵ درصد وزن و تأثیر دارند.
منابع اطلاعاتی مورد استفاده در رتبه‌بندی جهانی کیو اس در سال ۲۰۲۲ شامل اطلاعات حاصل از نظرسنجی‌ها، اطلاعات ارائه شده از سوی دانشگاه‌ها و اطلاعات انتشارات علمی دانشگاه‌ها در پایگاه استنادی اسکوپوس (Scopus) در بازه زمانی ۵ ساله (۲۰۱۵-۲۰۱۹) و استنادات در بازه زمانی ۶ ساله (۲۰۱۵-۲۰۲۰) است.
دانشگاه‌های ایرانی در حوزه‌های علوم انسانی، هنر و علوم اجتماعی نظام رتبه بندی کیو اس حضور ندارند. بهترین رتبه به دانشگاه صنعتی شریف در گروه فناوری و مهندسی با رتبه = ۱۷۸ اختصاص دارد.
رتبه دانشگاه‌های ایرانی در علوم مختلف در نظام رتبه بندی کیو اس (QS)
| موضوع: فناوری و مهندسی | |
| دانشگاه | رتبه در فناوری و مهندسی |
| دانشگاه صنعتی شریف | =۱۷۸ |
| دانشگاه تهران | =۲۸۲ |
| دانشگاه صنعتی امیرکبیر | =۳۴۵ |
| دانشگاه علم و صنعت ایران | ۴۵۱-۵۰۰ |
| موضوع: علوم زیستی و پزشکی | |
| دانشگاه | رتبه در علوم زیستی و پزشکی |
| دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۴۰۱-۴۵۰ |
| موضوع: علوم پایه (علوم طبیعی) | |
| رتبه در علوم پایه (علوم طبیعی) | |
| دانشگاه صنعتی شریف | ۴۰۱-۴۵۰ |
| دانشگاه تهران | ۴۰۱-۴۵۰ |
تایمز؛ مشهورترین رتبه بندی مراکز آموزش عالی دنیا
پایگاه رتبه بندی تایمز (timeshighereducation) یکی از نظام‌های معتبر بین المللی است که از سال ۲۰۰۴ مراکز آموزش عالی را در سرتاسر جهان مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار داده است. این رتبه بندی از ۱۳ شاخص در قالب ۵ معیار کلی آموزش با وزن ۳۰ درصد، پژوهش با وزن ۳۰ درصد، استنادات با وزن ۳۰ درصد، وجهه بین المللی با وزن ۷.۵ درصد و ارتباط با صنعت با وزن ۲.۵ درصد بهره می‌گیرد.
محاسبات رتبه بندی تایمز توسط شرکت خدمات حرفه‌ای پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) از سه منبع اطلاعاتی «داده‌های ارسالی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به صورت خود اظهاری»، «داده‌های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی» و «اطلاعات تولیدات علمی مؤسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس» جمع آوری می‌شود.
تعداد ۶۲ دانشگاه ایرانی از میان ۲ هزار و ۱۱۲ دانشگاه جهان در نظام رتبه بندی همه علوم تایمز ۲۰۲۲ قرار گرفتند. در هر رشته‌ای تعداد زیادی از دانشگاه‌های ایرانی قرار دارند که در تصاویر زیر نشان داده شده است.
رتبه بندی تایمز در گروه علوم انسانی
تعداد دانشگاه‌های ایرانی حاضر در هر گروه در رتبه بندی موضوعی تایمز
شانگهای؛ نظام رتبه‌بندی مبتنی بر کیفیت آموزش، برونداد پژوهشی و عملکرد
رتبه‌بندی شانگهای برای اولین بار در سال ۲۰۰۳، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور سالانه به روز می‌شود. شانگهای یکی از سه نظام معتبر رتبه بندی در سطح بین‌المللی است که کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیئت علمی، برونداد پژوهشی و عملکرد سرانه، توسط شش شاخص ارزیابی می‌شوند.
این ۶ شاخص عبارتند از: تعداد فارغ‌التحصیلان برنده جایزه نوبل یا فیلد مدال، تعداد اعضای هیئت علمی برنده جایزه نوبل یا فیلد مدال، تعداد محققان پراستناد در ۲۱ حیطه موضوعی، تعداد مقالات منتشر شده در دو مجله Nature و Science، تعداد مقالات نمایه شده در نمایه‌نامه‌های توسعه یافته علوم و علوم اجتماعی و عملکرد دانشگاهی با توجه به اندازه سازمان.
کیفیت آموزش ۱۰ درصد، کیفیت اعضای هیأت علمی ۲۰ درصد، پژوهشگران پراستناد ۲۰ درصد، برونداد پژوهشی ۲۰ درصد، مقالات نمایه شده ۲۰ درصد، عملکرد سرانه ۱۰ درصد وزن دارند. منابع گردآوری داده در این رتبه بندی شامل وب سایت‌های جوایز نوبل، مدال فیلدز، پایگاه‌های اطلاعاتی و اطلاعات آماری دولتی و اطلاعات پژوهشی دانشگاه‌ها از پایگاه استنادی WOS است.
در رتبه بندی کلی سال ۲۰۲۱ شانگهای از جمهوری اسلامی ایران ۱۱ دانشگاه حضور داشتند و این در حالی است که در سال ۲۰۱۴ تنها یک دانشگاه ایرانی در جمع هزار دانشگاه برتر دنیا قرار داشت.
در رتبه بندی موضوعی شانگهای در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۸۰۰ دانشگاه از میان ۴۰۰۰ دانشگاه در ۹۳ کشور و منطقه جهان در ۵۴ موضوع در علوم طبیعی، مهندسی، علوم زیستی، علوم پزشکی و علوم اجتماعی رتبه بندی شدند.
جدول دانشگاه‌های ایرانی حاضر در رتبه بندی موضوعی ۲۰۲۱ شانگهای
| گروه | موضوع | دانشگاه اول در موضوع | رتبه در موضوع | تعداد در موضوع |
| علوم پایه (طبیعی) | ریاضیات | دانشگاه آزاد اسلامی | ۲۰۱-۳۰۰ | ۲ |
| فیزیک | دانشگاه صنعتی اصفهان | ۴۰۱-۵۰۰ | ۲ | |
| علوم زمین | دانشگاه شیراز | ۴۰۱-۵۰۰ | ۲ | |
| بوم شناسی (اکولوژی) | دانشگاه تهران | ۴۰۱-۵۰۰ | ۱ | |
| علوم جوی | دانشگاه آزاد اسلامی | ۳۰۱-۴۰۰ | ۲ | |
| مهندسی | مهندسی مکانیک | دانشگاه آزاد اسلامی | ۴۳ | ۱۶ |
| مهندسی برق و الکترونیک | دانشگاه تهران | ۱۵۱-۲۰۰ | ۶ | |
| مهندسی مخابرات | دانشگاه صنعتی شریف | ۲۰۱-۳۰۰ | ۲ | |
| علم ابزار و فناوری | دانشگاه صنعتی اصفهان | ۵۱-۷۵ | ۸ | |
| مهندسی پزشکی | دانشگاه علوم پزشکی تبریز | ۲۰۱-۳۰۰ | ۲ | |
| مهندسی و علوم کامپیوتر | دانشگاه آزاد اسلامی | ۲۰۱-۳۰۰ | ۴ | |
| مهندسی عمران | دانشگاه آزاد اسلامی | ۵۱-۷۵ | ۱۰ | |
| مهندسی شیمی | دانشگاه آزاد اسلامی | ۱۵۱-۲۰۰ | ۱۳ | |
| علم مواد و مهندسی | دانشگاه تهران | ۳۰۱-۴۰۰ | ۴ | |
| علوم و مهندسی انرژی | دانشگاه آزاد اسلامی | ۱۰۱-۱۵۰ | ۱۳ | |
| علوم و مهندسی محیط زیست | دانشگاه تهران | ۴۰۱-۵۰۰ | ۱ | |
| منابع آبی | دانشگاه تهران | ۵۱-۷۵ | ۵ | |
| علوم و صنایع غذایی | دانشگاه تهران | ۱۰۱-۱۵۰ | ۹ | |
| بیوتکنولوژی | دانشگاه علوم پزشکی تبریز | ۲۰۱-۳۰۰ | ۷ | |
| علوم و فناوری حمل و نقل | دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۱۵۱-۲۰۰ | ۲ | |
| مهندسی معدن و مواد معدنی | دانشگاه تربیت مدرس | ۵۰ | ۵ | |
| مهندسی متالورژی | دانشگاه تهران | ۵۱-۷۵ | ۹ | |
| علوم زیستی | علوم کشاورزی | دانشگاه تهران | ۲۰۱-۳۰۰ | ۴ |
| علوم دامپزشکی | دانشگاه تهران | ۱۵۱-۲۰۰ | ۲ | |
| علوم پزشکی | پزشکی بالینی | دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله الاعظم | ۲۰۱-۳۰۰ | ۸ |
| بهداشت عمومی | دانشگاه علوم پزشکی مشهد | ۲۰۱-۳۰۰ | ۷ | |
| دندانپزشکی و علوم دهان و دندان | دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۲۰۱-۳۰۰ | ۱ | |
| پرستاری | دانشگاه علوم پزشکی اصفهان | ۲۰۱-۳۰۰ | ۵ | |
| فناوری پزشکی | دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۳۰۱-۴۰۰ | ۱ | |
| داروسازی و علوم دارویی | دانشگاه علوم پزشکی مشهد | ۳۰۱-۴۰۰ | ۲ | |
| علوم اجتماعی | اقتصاد | دانشگاه تهران | ۳۰۱-۴۰۰ | ۲ |
| مدیریت | دانشگاه آزاد اسلامی | ۲۰۱-۳۰۰ | ۵ |
تکرار نام دانشگاه‌های ایرانی حاضر در هر گروه در رتبه بندی موضوعی ۲۰۲۱ شانگهای
رتبه بندی سایمگو؛ حضور پررنگ ایرانی‌ها در شاخص‌های تحقیقات و نوآوری و اجتماعی
به گزارش مهر، نظام رتبه‌بندی سایمگو یا رتبه‌بندی SCImago در دانشگاه گرانادا اسپانیا و براساس تعداد مقالات علمی مؤسسات آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در بانک اطلاعاتی اسکوپوس انجام می‌شود. در این رتبه بندی از سه شاخص تحقیقات و نوآوری و اجتماعی به صورت ترکیبی استفاده می‌شود، شاخص تحقیقات ۵۰ درصد و شاخص نوآوری ۳۰ درصد و شاخص اجتماعی ۲۰ درصد وزن دارند.
سایماگو برای رتبه بندی مؤسسات آنها را در چند بخش دولتی، سلامت، آموزش عالی و خصوصی و سایر دست بندی می‌کند. در نسخه ۲۰۲۰ سایماگو، ۷ هزار و ۲۶ مؤسسه رتبه بندی شدند و ۱۶۱ مؤسسه آموزشی و پژوهشی از جمهوری اسلامی ایران در این رتبه بندی حضور دارند.
دانشگاه‌های ایرانی در این رتبه بندی در موضوعات مختلف نام شأن تکرار شده است.
جدول دانشگاه‌های ایرانی حاضر در رتبه بندی موضوعی ۲۰۲۱ سایماگو
| موضوع | تعداد مؤسسات ایرانی |
| علوم کشاورزی و زیست شناسی | ۹۲ |
| هنر و علوم انسانی | ۳۱ |
| بیوشیمی، ژنتیک و زیست شناسی مولکولی | ۱۲۰ |
| تجارت، مدیریت و حسابداری | ۳۹ |
| شیمی | ۱۱۴ |
| علوم کامپیوتر | ۶۳ |
| دندانپزشکی | ۱۸ |
| علوم زمین و علوم سیاره‌ای | ۶۸ |
| اقتصاد، اقتصادسنجی و امور مالی | ۲۵ |
| انرژی | ۸۴ |
| مهندسی | ۸۳ |
| علوم محیط زیست | ۱۱۳ |
| ریاضیات | ۷۹ |
| پزشکی | ۹۳ |
| علوم داروسازی | ۹۰ |
| فیزیک و نجوم | ۷۶ |
| روانشناسی | ۳۵ |
| علوم اجتماعی | ۵۳ |
| دامپزشکی | ۲۷ |
به گزارش مهر، تصویر دانشگاه‌های ایرانی تصویر درخشانی در رتبه بندی‌های جهانی است. این در حالی است که تا یک دهه پیش تنها تعداد معدودی از دانشگاه‌ها در این رتبه بندی ها حضور داشتند. البته باید به این موضوع توجه داشت که هر یک از رتبه بندی ها از شاخص‌های مختص خود پیروی می‌کنند بنابراین با شناخت هر نوع رتبه بندی می‌توان به تفاوت حضور دانشگاه‌های ایرانی در این نظام‌ها پی برد.
۰۸:۱۹ - ۱۴۰۰/۰۷/۲۸
نظر شما